Manas, Semetey, Seytek, Alımsarık ve Kulunsarık olmak üzere beş daireden oluşan Manas Destanı, 400.000 mısralık bir eserdir. Bu rakam ise destan kültüründe henüz aşılamayan bir irtifa noktasıdır, ki Firdevsi'nin Şehnamesi'nden, Homeros'un İliada'sından on altı kez daha büyük bir rakamdır.
Destan Kırgızların asırlarca süren hayatlarının aynasıdır. Doğum, evlenme, ölüm törenleri, savaşları, mücadeleleri, dini inançları, ıstırap ve sevinçleri hep bu destana aksetmiştir. 1849 yılında
Franel adlı bir Rus memurun hükumete sunduğu rapor ile resmen varlığından haberdar olunan destan, Alman Türkolog W. Radloff tarafından 1869 da tespit edilerek 1885’te "Türk Halk Edebiyatının Örnekleri" dizisinde V. cilt olarak literatüre kazandırılmıştır.
Manas Destanı’nın ana konusu, Manas’ın Kırgız Türklerini esaretten kurtarıp bir bayrak altında toplama çabasıdır. Bu çaba, destanda Kırgız Türklerinin yaşayış tarzı içerisinde işlenmektedir. Birinci bölüm Manas’ın soyağacı ile başlar. Manas’ın atası Cakıp Han, Karahan’ın; Karahan da Böyön Han’ın oğludur. Yıllar sonra Cakıp Han’ın Çıırçı’dan bir erkek çocuk sahibi olur ve toy düzenlenir. Toyda dört koca gelerek çocuğa Manas ismini koyar ve dua ederler. Manas kısa zamanda büyür ve Müslümanları kurtaracağını söyler. Cakıp Han, Manas’ı eğitmesi ve ona yoldaşlık etmesi için Bakay’a emanet eder. Manas, 40 çorası ve kıymetli atı Ak Kula ile birlikte 14 yaşında karargah devirerek han olur. Kırgızları esaretten kurtarıp Kaşgar’daki Çinliyi Turfan’a, Turfan’daki Çinliyi Aksu tarafına sürer. Batıya ve kuzeye seferler yapar.
İkinci bölümde, Kalmuk prensi Alman Bet etrafında gelişen olaylar sonucunda İslam’a davet teması söz konusudur. Fakat, anne ve babası İslam’ı reddeden Alman Bet, Kökçö’nün yanına döner. Kökçö’nün çoraları ve kardeşleri, Kökçö’yü kışkırtarak Alman Bet ile arasını açarlar. Kökçö, Alman Bet’i kovar. Alman Bet, Manas’ın yanına gider. İkisi süt kardeşi olurlar.
Üçüncü bölümde Manas, Kökçö ile savaşır. Bu bölümde Manas, Rus çarı ile dost görünür. Bunun sebebi de, Manasçı’nın, epizodu derleyen Radloff’u Rus Çarının adamı zannetmesidir. Sonrasında Manas, evlenmek için babasından kız bulmasını ister. Kara Han’ın kızı Kanıkey’in uygun kız olduğunu söylemeleri üzerine belirtilen kalın getirilerek ikisi nişanlanır. Fakat, araya nifak sokmaya çalışan Mengdi Bay, Manas’ı zehirletip öldürür. Mezarının başından ayrılmayan atı, kuşu ve tazısının ağlamasına dayanamayan Allah, Manas’ı diriltir. Manas’ın dirileceğeni rüyasında gören Kanıkey, Manas’ın mezarına giderek onu dirilmiş şekilde bulur. Manas tekrar iline hakim olur, seferler düzenler.
Dördüncü bölümde, Kökötöy Han’ın ölümü ve oğlu Bok Murun’un onun ölü aşını düzenleyişi anlatılır. Bu ölü aşına, Müslüman-kafir ayırt edilmeden herkes katılır.
Beşinci bölüm, Kös Kaman ismini taşır. Cakıp Han’ın erkek kardeşi olan Kös Kaman, Manas’ın namını duyduktan sonra koşup gelir. Kanıkey ve Baybiçe Bagdı Döölöt, Kös Kaman’ın kurt gibi beş oğlunun Manas’ı paralayacaklarını söylemelerine rağmen, Cakıp Han ve Manas bu akrabalarının gelmesine çok sevinirler. Fakat, bu çocuklar hainlik ederek Manas ve 40 çorasını zehirler. Manas, akıllı kadın Kanıkey’in ilacı ile kurtulur ve Mekke’ye giderek 40 çorasının kurtulması için dua eder. Dualar sayesinde çoralar dirilir.
Altıncı bölüm Semetey’in Doğuşu ismini taşır ve bu bölümde Manas ölür. Kayın biraderleri ile evlendirilmek isteyen Kanıkey buna pek yaklaşmaz. Kızı olursa evleneceğini, oğlu olursa evlenmeyeceğini söyler ve sonrasında bir oğlu olur. Çoğuğa Semetey ismi verilir. İktidarlarının tehlikeye düşeceklerini anlayan amcalar Semetey’i öldürmek ister. Kanıkey, çocuğunu alarak kaçar. Onlara, Manas’ın kadim dostu Bakay yardım eder. Semetey daha sonra olanları öğrenerek amcalarından babasının mirasını alır. Çoraları toplayarak yurdu idare etmek ister. Çoralar ona hizmet edemeyeceklerini söyleyince Semetey hepsini öldürür.
Destanın son bölümünde Semetey adını taşır. Semetey büyüdükten sonra, Kan Çora ve Kül Çora ile düşmanlarına seferler düzenler. Bu sırada, aşık olduğu Ay Çörök’ü kaçırarak evlenir. Bir süre sonra, Kan Çora, ona fazla itibar ettiğini düşündüğü Kül Çorayı kıskanır. Semetey’i tuzağa düşürerek onu öldürür. Bu sırada 6 aylık hamile olan Ay Çörök, doğan çocuğuna Seytek ismini verir. Seytek daha sonra olanları öğrenerek Kan Çora’yı öldürür ve anından içerek intikamını alır. Yurduna sahip çıkan Seytek, tekrar o toprakların hakimi olur.
(Naciye Yıldız, Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller )
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder