Boynuzlu Maral Ana Efsanesi

Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi adlı romanda Mümin Dede’nin torununa anlattığı Boynuzlu Maral Ana efsanesi Kırgızların Buğu Boyunun beyaz renkli bir Geyik Ana’dan türediğine ilişkin bir efsanedir. 

Bu efsaneye göre Yenisey boylarında yaşamakta olan Kırgızlar,

Keloğlan - Tastarakay

Türk kültürüne ait bir tip olan “Keloğlan” (Ögel 1976: 265-268), çeşitli Türk boylarında; Taşza Bala (Kazakistan), Keçel, Keçel Mehemmed, Keçel Yeğen (Azerbaycan), Keçeloğlan (Kerkük), Kelce Batır (Türkmenistan), Tazoğlan (Kırım), Tas, Tastarakay (Altay) gibi adlarla bilinir. Ayrıca

Kurt Ağzı Bağlama İnancı (Ankara)

Kurt ağzı bağlama, hayvan/lar dağda veya yaylada kaybolduğunda, kurdun bu hayvanı parçalamaması ve bulunup gelmesi için inanç gereği bu işi bilen ve okuyan kişiye yaptırılan

Türk Dünyasında "Destan Anlatıcıları"

• Yakut Türkçesi’nde destani şiir söyleyicilerine “Olonhohut” veya “Olonho söyleyicisi” isimleri verilir. Bu terim “destani şiir” anlamına gelen “Olonho” kelimesinden türetilmiştir.

• Uygur Türkçesi’nde destan anlatıcıları, “Dastançi” veya “Goşagçi” terimleriyle isimlendirilirler. “Dastançi” terimi Özbek Türkçesi’nde de destan anlatıcılarına verilen bir isimdir.

• Kırgız Türkçesi’nde genel olarak kahramanlık şiir anlatıcılarına Comogçu”

Türk Destanlarında "Rüya Motifi"

Eski Türk mitolojisi ve inanışları etkisindeki Türk destanları ile İslamiyet’ten sonra Türk destanlarında görünen rüya algısı bazı yönlerden farklılıklar içermektedir.

İslamiyet’ten önceki Türk destanlarında görünen rüyalar, Türk kültürü açısından önemli kabul edilen simgeler olan “kurt, ağaç, ok, yıldız, yada taşı vb.” unsurlar üzerine kurulmuştur. Bu simgelerin

Türk Halk İnançlarında "Güneş" ve "Ay"

• Güneşten Türeme: İnanışta güneş dişi, ay ise erkektir. Anadolu’daki “Ay Dede” deyişi Ön Asya düşüncesinde de görülmektedir. İnanışta güneşten türeyen soylu Kırgız hanları söz konusudur. İslamiyet’in ve diğer yabancı dinlerin tesir edemediği Şaman dualarında şöyle deniyordu: “Yiğitler, güneş ve ayın lütfu ile türemişlerdir.”

• Güneşe Karşı Ant İçme: Ay ve güneşin

Aşık Oyunu

Aşık, koyun ve inek gibi hayvanların ön ayak bileklerinden çıkan dikdörtgen seklindeki kemiklere verilen addır. Aşıkla oynanan oyunlara da "aşık oyunu" denilmektedir.

Oyunun Oynanışı:
Yere bir daire çizilir. Dairenin ortasına da düz bir hat çekilir. Her bir oyuncu belirlenen sayı kadar aşığını çekilen hattın üzerine dizer. Oyuncu sırası belirlenir. Oyun ilk oyuncunun atışıyla

Türklerde "Saçı" Geleneği

Moğollarda ‘’saçu’’ şeklinde söylenen Türkçe kökenli bu kelime, Azerbaycan ve Türkmen Türkçesinde “sepmek”, Başkurt Türkçesinde “sasiv”; Kazak Türkçesinde “şaşuv”, Kırgız ve Tatar Türkçesinde “çaçû”, Özbek Türkçesinde “saçmak”, Uygur Türkçesinde “çamçak” şeklinde Türk topluluklarının kullandığı ortak bir terimdir.

Eski Türklerde, Tanrı ile ata ruhlarını memnun etmek amacıyla

Lana - Perişte (Albız'a karşı Umay Ana)

Albız'a karşı Umay Ana...

Umay Ana, Türk mitolojisinde annelerin ve çocukların koruyucusudur. Eski Türkçede Uma/Umat/Ubat "yakmak", Tunguzcada Omah/Umah ve Yakutça Umay "ocak" anlamı taşır. Bu anlamda Umay, ateşle ilişkilendirilmiş ve aile ocağını kötü ruhlardan koruyan bir iye-ruh olarak da görülmüştür.

Türk Halk Anlatılarında "Tepegöz"

Dede Korkut Kitabı’nda Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü hikâyenin kısa özeti şöyledir: 

Oğuz kavmi düşmandan kaçarken yolda Aruz Koca’nın küçük çocuğunu düşürürler. Onu bir aslan bulup büyütür. Bir müddet sonra çocuk bulunur ve Dede Korkut çocuğa insanoğlu olduğunu hatırlatarak Basat adını verir. Bu arada yaylaya göç ederken Aruz’un çobanı Konur Koca Saru Çoban bir peri ile ilişkisi sonucu, bir yıl sonra Tepegöz dünyaya gelir. Tepegöz büyütülmesi için Aruz kocaya verilir, ancak Tepegöz dadıların emerken canını alır, ileri dönemlerde çocukların kulaklarını ve burunlarını yer, bunun üzerine Aruz tarafından kovalanır. Annesi tarafından ok ve kılıç işlememesi için yüzük geçirilen Tepegöz bir dağa yerleşir ve büyük bir harami olur. Anlaşmak için Tepegöz Dede Korkut’tan günde iki adam ve 500 koyuna razı olur.

Unutulmaya Yüz Tutmuş Bir Düğün Geleneği Olarak "Ağaç Süsleme"

Mitolojik devirlerden bu yana kült kabul edilen varlıklardan biri de ağaçtır. Ağacın yeşillenmesi, meyve vermesi, kuruması; ölüp dirilmenin sembolü olarak görülmüş, dinsel özlü törenlerde kült ağacı olarak kullanılmasına yol açmıştır.

Gerek dünya mitolojileri gerekse Türk mitolojisi, ağaca dair mitik anlatılarla doludur. Bu anlatılarda Hayat Ağacı ve Evren Ağacı gibi sembolik manalarda ortaya çıkan kutsal ağaç figürü, günümüz toplumlarında da kutsal değerler arasında kabul görmekte çeşitli ritüellerde başrolü üstlenmektedir. Yılbaşı ağacı örneği ağacın süslenmesine dair ritüellerin Türk halk kültürü dışında kalan tipik örneklerden birini teşkil etmektedir.

Kız Kovalamaca Oyunu (Kyz Kuu / Kız Kuumay)

En eski oyunlardan birisi olan bu oyunun temeli nişanlanmaya dayanır. Geleneğe göre; erkeğin kızı kovalayıp yakalaması gerekmektedir. Kovalayıp yakaladığında atın üstünde kızın yanağından öper veya kızı atının üzerine alır ve onunla evlenirdi. Eğer erkek, kızı kovalayıp yakalayamazsa kız, erkeğe kamçı ile vururdu. Bu durum, erkek için bir utanç idi. 

Günümüzde bu oyun, daha çok bayramlarda ve düğünlerde eğlence amaçlı oynanmaktadır.

Kazak Türkolog Gubaydulla Aydarov

Kazakistan'da Türkoloji'nin önde gelen isimlerinden birisi olan ve eski Türk yazıtlarının analizine önem veren Gubaydulla Aydarov (Губайдулла Айдаров). 

Tonyukuk Yazıtı'nın yazılı olduğu tahtada eliyle gösterdiği sözcük "TÜRK" kelimesidir.

Türklerde Kutsal Hayvanlar

Türkler’de “kurt, öküz, geyik, at, aslan, kartal, balık, deve, kaplan, ayı, samur” vb. hayvanlar kutsal sayılmıştır. Bu hayvanlardan bazıları “Hayvan-Ata” inanışı kapsamında kutsal varlıklar olarak düşünülmüş ve çeşitli Türk boylarının soyunun kaynağı olan hayvanlar olarak görülmüştür. 

> Göktürk türeyiş destanında görülen kurt motifi, tuğlar ve bayrakların tepesinde yer alma yoluyla bir devlet sembolü olmuştur. (s. 115) Bunun yanında kurt, rehber ve kurtarıcı işlevlerinde de karşımıza çıkar.

> Kutadgu Bilig’de yiğitlik ve hakanlığın alp’lık tanımı da Gök Kurt, yani Gök Böri deyimiyle yapılmıştır. Bunun yanında Pars da yer alır. (s.119)

Şehram Asadi - Biz Türk'üz Biz Kaşkay'ız (Kaşkay قشقای Türkleri) ᴴᴰ

Kaşkay Türkleri, İran’ın güneyinde yaşayan bir Türk topluluğudur. İran’da yaşayan Türk toplulukları arasında Azerbaycan Türkleri ve Türkmenlerden sonra nüfus bakımından en kalabalık üçüncü topluluk olduğu bilinen Kaşkaylar, son zamanlara kadar konargöçer yaşamlarını sürdürerek kültürlerini muhafaza etmişlerdir.

Türk Kültüründe "Müzikle Tedavi"

Orta Asya döneminde kullanılan kopuz veya saz tedavi edici, iyi ruhları çağıran, kötü ruhları kovan önemli bir çalgı olarak kullanılmıştır. Ayrıca, Altaylar ve kuzeyinde davullar da hasta tedavisinde ve dini törenlerde özellikle “şamanlar” tarafından kullanılmıştır. 

Şaman her şeyden önce kendine özgü tekniğiyle, ruhu göklere yükselten veya yer altına indiren bedenin vücuttan ayrıldığını hissettiren bir trans (aşkın) ustasıdır. Kendisi davul çalarak ruhları hükmü altına alır, ölülerle, şeytanlarla, cin ve perilerle irtibat kurarak hastalara şifa dağıtırdı.

Kozı Körpeş ile Bayan Sulu Destanı (Kazakistan)

"Kozı Körpeş Bayan Sulu", Kazakistan’da ortaya çıkmış ve oradan da geniş coğrafyalara yayılmış bir sözlü anlatım mahsulüdür. Kazakistan'da anlatıya destan ya da jır gibi isimler de verilir. Hikayenin yayıldığı coğrafyalardan bahsedilirken Altay, Batı Sibirya, Başkurdistan, Tataristan ve Kırım gibi yerlerin adları geçmektedir.

Hikayede temel vakayı, birbiriyle beşik kertmesi yapılan iki gencin, kızın ebeveynleri tarafından ayrılması ve erkek kahramanın sevgilisini aramaya çıkıp sonunda engelleri aşamayarak vuslata eremeden ölmesi oluşturmaktadır.

Bu destana göre;

Çocuksuz iki han (Sarıbay ve Karabay) çocukları olunca onları beşik kertmesi yaparlar. Çocuklara Kozı ile Bayan ismini verirler. Fakat bir süre sonra Kozı’nın babası ölür; Bayan’ın babası da verdiği sözden dönüp başka bir yere göç eder. Kozı büyüyünce nişanlısı Bayan’ı bulmak için yola çıkar ve onu bulur. Varyantlardan birinde “(Tanrı’nın) Yarattığı yedi aşık tan biri” 18 diye tarif edilen Kozı ile Bayan, birbirlerine kavuşmak için Bayan’nın babası ve diğer rakiplerle mücadele ederler, ama maalesef bu mücadele bazı varyantlarda kavuşmayla bitmez.

Özbekistan'ın 14 Farklı Yöresindeki Özbek Kadınlarının Giyim-Kuşam Kültürü

12 il (vilayet), 1 özerk cumhuriyet (Karakalpakistan Cumhuriyeti) ve 1 bağımsız şehirden (Taşkent) oluşan Özbekistan'ın 14 farklı yöresindeki Özbek Kadınların giyim kuşamı...

Kurt Başlı Sancak

Göktürklerde, tuğlar ile bayrakların tepesinde yer alma yolu ile bir devlet sembolü haline gelen kurt, Çin kaynaklarında da egemenlik ve yiğitlik sembolü olarak geçmektedir. Çin yıllığında;

“Sancaklarının başına altından kurt başı takarlar. Muhafızlarına, savaşçılarına Fu-li (böri) derler. Çin dilinde anlamı kurt demektir. Yani kurttan doğmuşlardır.” 
...............
> Mehmet Özkartal, Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış (Dede Korkut Kitabı'ndan Örnekler), Milli Folklor, 2012, Yıl: 24, Sayı: 94

Asel Kasmakunova - Kara Corgo #АсельКасмакунова #КараЖорго (Türkiye Türkçesi Alt Yazılı)

Kırgız şarkıcı Asel Kasmakunova'dan Kara Corgo (Kara Yorga) dansının söz ve müzikle mükemmel yorumu. #АсельКасмакунова #КараЖорго

Altay Türklerinde Ateşle İlgili İnançlar

Sibirya Türkleri için ateş, yalnızca günlük hayatın bazı ihtiyaçlarına cevap veren bir unsur değil, aynı zamanda bireyi ve aileyi arındırıp her türlü kötülüklerden koruyan bir unsurdur. Ailenin mutlu ve huzurlu yaşamasıyla birlikte tarım ve hayvancılığının durumu da ateşe bağlıdır. Bu yüzden ateşe büyük saygı gösterilmiştir.

> Ateşe çöp atılmaz.
> Ateşin külüne basılmaz. Eski ayda kül dökülmez. Kül akşam veya gece dökülmez. Ateşin külünü temiz, insanların basmayacağı yere dökmek gerekir.

Umay-Leylek İnancının Mitolojik Kökeni

Türk anlatılarında masal formuna girmiş mitlerde leylek, çocuğun
ve yuvanın koruyucu ruhu olan Umay ve Ayısıt’ın vazifesini üstlenmektedir. 

Leylek, kuğu ve turna gibi “uzun bacaklılar” (ciconiiformes) kategorisine giren kuşlara, sadece Anadolu coğrafyasında değil, Türklerin yaşadığı diğer coğrafyalarda da kutsallık atfedilmiştir.

Tek ayağı üzerinde duran kuş, dişi-kadın soylu bir sıfata

Manas Destanı

Manas Destanı

Manas, Semetey, Seytek, Alımsarık ve Kulunsarık olmak üzere beş daireden oluşan Manas Destanı, 400.000 mısralık bir eserdir. Bu rakam ise destan kültüründe henüz aşılamayan bir irtifa noktasıdır, ki Firdevsi'nin Şehnamesi'nden, Homeros'un İliada'sından on altı kez daha büyük bir rakamdır. 

Destan Kırgızların asırlarca süren hayatlarının aynasıdır. Doğum, evlenme, ölüm törenleri, savaşları, mücadeleleri, dini inançları, ıstırap ve sevinçleri hep bu destana aksetmiştir. 1849 yılında

Kazak Düğünlerinin Önemli Ritüeli: "Betaşar" (Yüz Açma, Duvak Açma) Töreni

Kazak düğünlerinin önemli ritüellerinden birisi: "Betaşar" (Yüz Açma, Duvak Açma) Töreni

Duvaklı gelin ayakta durur. Güvey tarafından bir delikanlı eline dombıra alıp “betaşar” türküsü söyler. Yüz açmayı yapan delikanlı herkesi bir bir tanıtırken, “bir selam” dediğinde, gelin tazim edip eğilir. “Betaşar” töreni delikanlının gelinin yüzünü açmasıyla sonuçlanır. Böylece

Türk Mitolojisinde Kozmik Ağaca Tekabül Eden "At Çakı"

Güney Sibirya destanlarında kozmik ağaca tekabül eden "at çakı"

Türk mitolojisindeki üç kozmik bölge arasındaki iletişimi sağlayan kozmik ağaç, Maaday-Kara Destanı'nda "At Çakı" olarak ifade bulmuştur. Maaday-Kara destanında "at çakı" şöyle tasvir edilir:

Kam (Şaman) Dünya Görüşünde Karga ve Kartal

Kamların dünya görüşünde karga (kuzgun) ruhların, kartal ise maddi dünyanın veya maddi olanların koruyucusu olarak görülür. Ayrıca hem kartal hem de karga, Türk Kam geleneğinde ilk Kam olarak bilinir ve bu sebeple Kamların hayvan anası olarak işlevselleşir.
.....
Kaynak: Fuzuli Bayat'tan Aktaran; Yeşim Paktin "Şaman Yorumlamaları ve Büyüsellik"

At Figürlü Kopuz

Üzerindeki at sembolüyle kopuz, tıpkı ritüel bir alet ya da Şaman ayininde kullanılan bir davulun Şamanı diğer dünyaya taşıyan atı gibi kabul edilir, şâir-destancıyı başka yerlere götürür.
.....
> Karl Reichl, Türk Boylarının Destanları (Çev. Metin Ekici), TDK Yay. Ankara 2002 s. 109.